دستورالعمل شفاف برای نمایندگان؛ بودجه را چطور می‌توان اصلاح کرد؟

جارستان به نقل از فرارو؛هر سال با فرارسیدن فصل بودجه، صحبت از اصلاح ساختاری بودجه می‌شود. اما این بار مجلس یازدهمی‌ها اعلام کردند، عزمی جدی در این باره دارند.
به گزارش فرارو، در این میان شفافیت بودجه یکی از مطالبات جدی است که از سوی اهل فن و حتی افکار عمومی مطرح است. و نمایندگان مجلس هم بر آن تأکید دارند.چنانچه حمیدرضا حاجی‌بابایی در جریان بررسی احکام کلی بودجه ۱۴۰۰ در این باره گفته است: ما با پول دولت کار داریم به این معنا که باید همه منابع و هزینه‌ها شفاف شود.

وی بیان کرده است: بانک مرکزی باید نظارت کند و هر کسی هر پولی که می‌خواهد از بودجه عمومی کشور دریافت کند، باید شناسه داشته باشد و این کار در راستای شفافیت است.

رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی تأکید کرده است: اصلاح ساختار بودجه به معنای آن است که منابع و هزینه‌ها کاملاً شفاف شود و برای تحقق اصلاح ساختار بودجه، این مسئله ضرورت دارد و باید عملیاتی شود.اما اصلاح ساختار به جز شفافیت در پی چه باید باشد و چرا شفافیت لازم است؟

مهدی پازوکی اقتصاددان با بیان این‌که بودجه عبارت است از حساب دخل و خرج دولت، در این باره گفت: یکی از ویژگی‌های بودجه توسعه‌ای، شفافیت است. اصلاً در لایحه تقدیمی بودجه یا در قانون بودجه نباید بودجه محرمانه وجود داشته باشد. بنابر قانون اساسی اگر دولت یا مجلس هزینه‌ای را در بودجه قرار می‌دهد باید منابع درآمدی آن مشخص باشد. منابع درآمدی باید شفاف باشد. پس هدف از اصلاح ساختار یکی اصلاح ساختار درآمد‌های بودجه است. یعنی چه؟ مثلاً طبق قانون برنامه باید منبع درآمدی دولت از مالیات‌ها باشد. هزینه‌های دولت یا جاری یا عمرانی است. بودجه جاری یا هزینه‌ای باید از منبع مالیات‌ها باشد؛ بنابراین یکی از اصلاحات ساختاری، اصلاح در ساختار درآمدی دولت است. اگر می‌خواهیم وابستگی به نفت کاهش پیدا بکند که یکی از وجوه اصلاح ساختار است باید منابع درآمدی سالم جایگزین نفت شود. در حال حاضر نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در ایران که یک شاخص بین‌المللی و علمی است حدود هفت و نیم درصد است درحالی‌ که در کشور‌های همسایه ما مثل ترکیه همین شاخص ۲۰ درصد است یا در مالزی ۲۱ درصد است یا در کشور‌های اسکاندیناوی حدود ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی است.
وی افزود: البته من در شرایط فعلی اقتصادی ایران با افزایش نرخ مالیات مخالف هستم. نرخ مالیات نباید تغییر کند. چون افزایش نرخ مالیات، رکود را در اقتصاد ایران تشدید می‌کند. باید اول معافیت‌های مالیاتی را از بین ببریم و صفر کنیم. یعنی هیچ دستگاهی از دادن مالیات معاف نباشد. اگرهم می‌خواهیم به یک تولیدکننده در یک منطقه محروم سیاست مالیاتی اعمال کنیم، بگوییم تا پنج سال نرخ مالیات صفر است نه اینکه معاف از مالیات است. لغت معافیت باید از فرهنگ مالیاتی ایران حذف شود. اما الان بخش عمده اقتصاد ما معاف از مالیات است. هر کسی که طبق قانون در این مملکت درآمد دارد از آستان قدس تا آبدارچی فلان شرکت اگر درآمدش از آن حدی که باید بالاتر است باید مالیات بدهد و اگر پایین‌تر است باید به کمیته امداد معرفی شود تا اعانه بگیرد. این تجربه در دنیا موفق بوده است. در کشور‌های توسعه‌یافته همچون کشور‌های اروپایی، امریکا، ژاپن، کانادا و استرالیا از مرگ می‌شود فرار کرد از مالیات نمی‌شود. این ضرب‌المثل شده است یعنی سیستم مالیاتی آنقدر کاراست.
او ادامه داد: دوم باید جلوی فرار مالیاتی را بگیریم. الان در اطراف شهر تهران در دماوند، لواسان، رودهن، اسلام‌شهر، بومهن و کرج زمین‌ها میلیاردی معامله می‌شوند، ولی دولت یک ریال مالیات نمی‌گیرد یا رقم مالیات بشدت کم است. فردی یک مسکن را یک میلیارد می‌خرد بعد شش میلیارد می‌فروشد و پنج میلیارد سود می‌کند، اما حتی صد میلیون هم مالیات نمی‌دهد. به خاطر همین باید سعی کنیم با استفاده از تکنولوژی اطلاعات، سیستم بانکی را با سیستم مالیاتی، سیستم گمرکی و سیستم معاملاتمان به هم متصل کنیم، این امکان‌پذیر است.
این اقتصاددان تأکید کرد: باید از دستاورد‌های جهان توسعه‌یافته استفاده کنیم. اگر استفاده نکنیم همین روزگارمان می‌شود و عقب می‌افتیم. آن‌ها تکنولوژی دارند که می‌توانند مالیات را بگیرند. این چیز خاصی نیست و ما می‌توانیم از تجربه و دستاورد‌های بشری در این زمینه استفاده کنیم. پس یک اصلاح درآمد، اصلاح ساختار مالیات‌هاست.
وی افزود :یک اصلاحات ساختاری دیگر، مولدسازی دارایی‌های دولت است. دولت دارایی‌هایی دارد که اگر آن‌ها را بفروشد هم مخارجش پایین می‌آید و هم درآمدش افزایش پیدا می‌کند. مثلاً در تهران برای وزارتخانه‌های دولتی خانه سازمانی دیگر مفهومی ندارد. در شهر تهران یا مراکز استان‌ها همه نهاد‌ها از ریاست جمهوری تا وزارتخانه‌ها، خانه سازمانی دارند. طرف خانه خودش را اجاره می‌دهد تا در خانه سازمانی بنشیند. این خانه‌ها باید به قیمت واقعی عرضه شود. همین باعث می‌شود تا عرضه مسکن بیشتر شود و هم درآمدی برای دولت به وجود بیاید. هم هزینه نگهداری برای دولت ندارند. این اصلاحات هم در بخش مخارج دولت است هم در بخش درآمدی؛ بنابراین مولدسازی دارایی‌های دولت یکی از منابع مهم درآمدی دولت می‌تواند باشد. اما مجموعه حکومت باید این را بخواهد. مثلا وزارت نفت در تهران صد‌ها هزار خانه سازمانی در بهترین نقاط تهران دارد. این‌ها فروخته شود و صرف خود صنعت نفت بشود نه در بخش‌های دیگر.

اصلاح در ساختار هزینه دولت مهمتر از درآمدهاست

او تشریح کرد: مهم‌تر از درآمد‌ها اصلاح در ساختار هزینه دولت است. هزینه‌ها باید روشن باشد. ما باید هزینه‌های غیرضرور را از بودجه کسر کنیم، ولی دولت به‌تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام دهد. باید مجموعه حکومت یعنی سه قوه این را بخواهد. مثالی بزنم فلسفه تاسیس وزارت رفاه در دولت اصلاحات این بود که کمیته امداد، بهزیستی، بنیاد شهید، بنیاد پانزده خرداد و صندوق‌های بازنشستگی در این مجموعه یکی شوند. همین الان این صندوق‌های بازنشستگی باعث شده است تا به‌علت قوانین و مقرراتی که مجلس وضع کرده است، طلاق در جامعه گسترش یابد. یعنی خانمی که مادرش مستمری‌بگیر تامین اجتماعی است، پس از مرگ مادرش در سن نود سالگی در سن هفتاد سالگی از شوهرش به صورت صوری یا قانونی طلاق می‌گیرد تا مستمری مادرش را بگیرد. یا الان ما به یک نفر دو حقوق بازنشستگی می‌دهیم. مثلا اکثر خانم‌های شاغل که شوهرشان حقوق بازنشستگی می‌گیرند پس از مرگ همسر، هم حقوق بازنشستگی خودشان را می‌گیرند و هم شوهرشان را. این در حالی است که دولت سالانه بالغ بر نود هزار میلیارد تومان به صندوق‌های بازنشستگی کمک می‌کند، این‌ها به اصلاحات نیاز دارد.
او افزود: ما باید سعی بکنیم بانک‌های اطلاعاتی خود را تقویت کنیم. یکی دیگر از اصلاحات این بخش که در بخش اصلاح درآمدی هم اشاره شد، فروختن دارایی‌های دولت است که علاوه بر درآمدزایی از هزینه‌های دولت کم می‌کند. همین موجب شفاف شدن هزینه‌ها می‌شود. الان مثلاً در شهر مشهد تمام دانشگاه‌های ما مهمان‌سرا دارند یا بعضی از نهاد‌های نظامی در شهر مشهد هتل می‌سازند. خب چه نیازی به این هزینه‌هاست؟ اگر کسی می‌خواهد سفر برود به او حق سفر بدهیم. باید صنعت توریسم را تقویت کرد، ولی با این اقدامات، صنعت توریسم در مملکت ما شکل نگرفته است. یعنی یک بخش خصوصی کارآمد که بتواند کلی اشتغال ایجاد کند، وجود ندارد. دانشگاه‌های علوم پزشکی در تهران مهمان‌سرا دارند، دانشگاه علوم پزشکی کرمان در یوسف‌آباد یک ساختمان چندین طبقه دارد، تمام اطراف وزارت کشور همه استانداری‌ها خانه دارند. این خانه‌ها به درد استاندار، معاون و رییس دفترش می‌خورد. این‌ها می‌خواهند بیایند تهران می‌روند خانه سازمانی و هتل نمی‌روند. درنتیجه کسی در صنعت هتل‌داری در این مملکت سرمایه‌گذاری نمی‌کند. تعداد هتل‌ها نسبت به قبل از انقلاب در تهران کاهش پیدا کرده است. خیلی از هتل‌ها تبدیل به اداره شدند یا خراب شدند.
پازوکی اضافه کرد: یک بحث دیگر در هزینه‌ها، بودجه‌های موازی است که باید حذف شود. مثلا اگر قرار است برای توسعه ادب و فرهنگ فارسی کمک بکنیم فقط به یک جا کمک بکنیم ما الان هم به بنیاد سعدی پول می‌دهیم، هم به سازمان ارتباطات و هم به وزارت علوم. علاوه بر این، باید اتاق بودجه آن‌ قدر شیشه‌ای باشد تا همه مردم بدانند چه کسانی بودجه می‌گیرند مثلاً بودجه دبیرخانه ستاد انقلاب فرهنگی در حد یک وزارت‌خانه و نزدیک به بودجه وزارت راه است. چرا؟ درحالی‌که اعضای دبیرخانه قرار نیست تحولی ایجاد کنند. این هم وضع فرهنگ این مملکت است. تحول را باید دستگاه‌های فرهنگی ایجاد کنند. بخشی از پولی که در فرهنگ هزینه می‌شود نه‌تن‌ها اثر مثبت ندارد بلکه اثر منفی دارد. بودجه‌های فرهنگی ما منهای وزارت ارشاد آن‌چنان رشد پیدا کرده است که خودش مشکل شده است. اگر تعداد کتابخانه‌ها افزایش پیدا کند یا سیستم اطلاعات دیجیتال ما تقویت شود خوب است که نمی‌شود. باید هزینه‌ها مانند درآمد‌ها روشن باشد. شفافیت جزو اساسی است و باید در همه امور صورت بگیرد.

اقتصاد ایران از عدم شفافیت رنج می‌برد

وی افزود: سیستم بانکی ما باید شفاف باشد. همین کسانی که در دادگاه بانک سرمایه محاکمه شدند، اگر سیستم بانکی ما پول‌شویی مبارزه می‌کرد، حساب این‌ها را می‌بست. ولی متاسفانه بخشی از پول‌شویی در حال حاضر از طرف سیستم بانکی انجام می‌شود. به خاطر همین من به شدت طرفدار پیوستن به اف‌ای تی اف هست. چون اف ‌ای تی اف یعنی مبارزه با فساد و پول‌شویی. ما باید مبارزه با پول‌شویی را در دستور کار قرار بدهیم. الان در منطقه زعفرانیه و فرمانیه تهران بخشی از رانتخواران را می‌توانید ببینید. کسانی که از طریق رانت به اینجا رسیدند. طرف تا دیروز به نان شبش محتاج بوده حالا در زعفرانیه کاخ دارد. خیلی از این‌ها با وابستگی به بعضی از نهاد‌ها به این ثروت‌های نجومی رسیدند. اینجاست که پای بودجه پنهان برخی نهاد‌ها وسط می‌آید. ما نباید بودجه پنهان داشته باشیم. بودجه همه باید در قانون بیاید. هر چیز پنهانی یعنی فساد.
این کارشناس اظهار کرد: اقتصاد ایران بیشتر از عدم شفافیت رنج می‌برد. همین سال گذشته در لایحه بودجه، بودجه شورای نگهبان با ۱۲ عضو، ۱۲۰ میلیارد تومان بود در قانون تبدیل به ۱۵۰ میلیارد تومان شد یعنی ۳۰ میلیارد بودجه شورای نگهبان افزایش پیدا کرد. چرا بودجه وزارت آموزش‌وپرورش یا دانشگاه صنعتی شریف افزایش پیدا نکرد؟ چون نمایندگان به شورای نگهبان نیاز دارند. چطور شورای نگهبان در مجلس اول تا سوم که من اطلاع دارم، در استان‌ها نمایندگی نداشت و وزارت کشور در هر استانی یک اتاقی به شورای نگهبان می‌داد. قرار نیست که تشکیلات درست بکنیم. این تشکیلات وقتی بزرگ می‌شود بودجه می‌خواهد؛ بنابراین شورای نگهبان باید از خودش شروع کند. مجلس باید از خودش شروع کند. در سال‌های اخیر ببینید مجلس چقدر خانه سازمانی در تهران دارد. خانه‌های پاستور را آقایان خریدند حالا آمدند طرف بهارستان. این ایراد دارد. جامعه هرچه شفاف‌تر باشد مردم می‌بینند که فلان آقا دیروز در شهر قم یا کاشان خانه نداشت، اما امروز این آدم در زعفرانیه تهران، خانه ۷۰۰ متری دارد. این‌ها قابل رویت است. درحالی‌که اوایل انقلاب به ناحق اموال خیلی‌ها را که انسان‌های سالمی بودند مانند آقای دکتر حسین نصر یا مدیرعامل بانک ملی گرفتیم. نه به آن تندروی اول انقلاب نه به این کندروی که امروز از طریق رانت خیلی‌ها را بزرگ کردیم.
او ادامه داد: الان در همین بانک سرمایه وام‌هایی پرداخت نشده است. در سیستم بانکی باید مشخص باشد این پول چه شده است. اگر سرمایه‌گذاری شده باید دست سرمایه‌گذار را بوسید، ولی طرف آمده در جاده سمنان یک سوله نیمه‌کاره ساخته و بقیه پول را از کشور خارج کرده است. وقتی سیستم شفاف نباشد باعث خروج سرمایه می‌شود. سال گذشته در ترکیه، ایرانی‌ها دومی ملیتی بودند که بیشترین تعداد ویلا را خریدند یعنی دلاری که این‌جا باید سرمایه‌گذاری می‌شد رفته ترکیه. بخشی از آن به‌خاطر نبود یک نظام تدبیر و حکمرانی خوب است. اگر نظام تدبیر و عقلانیت حاکم باشد باید سعی کنیم ثبات و امنیت را در داخل ایجاد کنیم تا پول‌ها وارد کشور شود. همین الان برآورد می‌شود در بدبینانه‌ترین حالت، ایرانیان خارج از کشور ۴۰۰ میلیارد دلار پول دارند اگر یک دهم آن یعنی چهل میلیارد دلار وارد اقتصاد ایران شود این اقتصاد شکوفا می‌شود. این پول وقتی وارد اقتصاد می‌شود که ثبات باشد و سیستم بانکی شفاف باشد. الان خیلی از این آقایانی که وام گرفتند دلال و قاچاقچی بودند.

عدم شفافیت در ایران موجب ظهور طبقه‌ای نوکیسه شده است

وی عنوان کرد: شفافیت جزء لاینفک حکومت اسلامی است. اگر شفافیت در حکومت نباشد یعنی فساد و فساد یعنی رانت. سازمان مالیاتی فهرست بدهکاران عمده مالیاتی را منتشر کند تا مردم بدانند چه کسانی اموال بیت المال را غصب کردند. جامعه هرچه آگاه‌تر بشود و مردم بیشتر بدانند به نفع اقتصاد ملی است. وقتی قرارداد‌های خدماتی قوه قضاییه و مجلس و سایر نهاد‌ها مشخص شود دیگر یک قوه نمی‌رود با فرزند یکی از مقامات بالا قرارداد خدماتی ببندد. این‌ها یعنی فساد. قانون منع مداخله پس کجاست؟ در هیئت‌مدیره برخی از این شرکت‌های وابسته به نهاد‌های عمومی مثلا شرکت لاستیک سازی، فردی شده رئیس هیئت مدیره که نمی‌تواند خانه خود را مدیریت کند. چون در تامین اجتماعی آشنا دارد. اگر سیستم شفاف باشد این طوری نمی‌شود. من به‌شدت از شفافیت در اقتصاد ایران دفاع می‌کنم. سیستم بانکی، سیستم اداری و بودجه همه چیز باید شفاف باشد. تنها به دو چیز حق ورود نداریم یکی مسائل خصوصی و دوم مسائل مربوط به امنیت ملی. اطلاعات بودجه مسئله امنیت ملی نیست. این‌ها محرمانه نیست. امنیت ملی یعنی آنچه که به منافع ملی ربط دارد و این را هم شورای عالی امنیت ملی تعیین می‌کند که چه چیز خط قرمز ماست.
پازوکی افزود: اگر ما خواهان عدالت اجتماعی، مبارزه با رانت، فساد و جامعه طبقاتی هستیم باید شفافیت در همه دستگاه‌ها باشد و نهاد‌ها اتاق شیشه‌ای باشند. حق مردم است که بدانند. الان در جمهوری اسلامی به دلیل عدم شفافیت یک طبقه نوکیسه ظهور کرده است. این طبقه نوکیسه نه دغدغه تولید ملی ایران و نه دغدغه پیشرفت و توسعه کشور را دارد فقط به دنبال رانت و فساد و خارج کردن سرمایه و منابع ارزی کشور به سمت کشور‌های همسایه است. امروز در اسپانیا، ترکیه و گرجستان بیشترین تعداد ویلا‌ها را ایرانی‌ها دارند. این‌ها دلار ماست که خارج شده است. وقتی این‌جا برخورد‌های تحکمی می‌کنیم پول از مملکت خارج می‌شود و ترک‌ها کیفش را می‌کنند.
این کارشناس خاطرنشان کرد: شفافیت پاسخ‌گویی می‌آورد. باید نظارت باشد. یکی از وظایف مجلس شورای اسلامی نظارت است که تاکنون آن را خوب انجام نداده است. چرا مجلس باید مدام ساختمان بخرد تازه وقتی نماینده این خانه را گرفت دیگر آن را پس نمی‌دهد. مجلس ۳۰۰ واحد فقط در شهرک قائم دارد. رانت را توزیع کردیم. کسی که دروغ گفته به او رانت دادیم. نماینده هم در شهرستان خانه سازمانی گرفته و هم در تهران. یکی از مظاهر فساد تعاونی‌ها هستند که دکانی برای سوءاستفاده شدند. از تعاونی مجلس تا تعاونی ریاست جمهوری و قوه قضائیه. این‌ها توزیع رانت کرده‌اند. برای فرار از مالیات، تعاونی زدند.   وی افزود: در همین دولت کسی را می‌شناسم که چهارمین خانه تعاونی‌اش را دارد می‌گیرد یکی دونفر هم نیستند. محیط زیست تهران را نابود کردند. در منطقه ۲۲ تهران، تعاونی‌های نظامی آمدند. طرف یک خانه در شهرک امید برایش کافی نیست. در شهرک شهید بهشتی و شهرک شهید باقری هم خانه گرفته است. این‌ها فساد است. اگر سیستم مالیاتی باشد این طور نمی‌شود. آن تعاونی که در بریتانیا اولین بار با هدف تعاون و همکاری شکل گرفت این طور نبود. الان در ایران به تعداد تعاونی‌ها در قوه قضاییه پرونده وجود دارد. تعاونی‌ها دکانی برای توزیع رانت در این مملکت شده‌اند. اگر اصلاحات ساختاری در بودجه صورت بگیرد و شفافیت باشد این اتفاق‌ها نمی‌افتد.